Η αύξηση βάρους δεν οφείλεται πάντα μόνο σε διατροφή και έλλειψη άσκησης. Οι ορμόνες ρυθμίζουν τον μεταβολισμό, την όρεξη και την κατανομή λίπους, όταν λοιπόν διαταράσσεται η ορμονική ισορροπία, το σώμα «αποθηκεύει» ευκολότερα λίπος και δυσκολεύεται να το κάψει. Με σωστή διάγνωση και στοχευμένη θεραπεία, η παχυσαρκία που σχετίζεται με ενδοκρινικές διαταραχές αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά.
Τι σημαίνει «ορμονική» παχυσαρκία με απλά λόγια
Οι ενδοκρινικές διαταραχές επηρεάζουν την παραγωγή ή τη δράση ορμονών όπως οι θυρεοειδικές ορμόνες, η κορτιζόλη, τα ανδρογόνα και η αυξητική ορμόνη. Αυτό μπορεί να μειώσει τον βασικό μεταβολικό ρυθμό, να αυξήσει τη λιπογένεση, να αναστείλει τη λιπόλυση και να προκαλέσει κατακράτηση υγρών. Το αποτέλεσμα είναι αύξηση βάρους, συνήθως με έμφαση στο σπλαχνικό λίπος.
Πότε να υποψιαστείτε ενδοκρινικό αίτιο
Αν δείτε γρήγορη αύξηση βάρους χωρίς να αλλάξετε διατροφή ή κίνηση, αξίζει να ελεγχθείτε. Υπάρχουν και άλλα «κόκκινα» σημάδια που καθοδηγούν τη διάγνωση.
- Επίμονη κόπωση, ψυχρότητα, ξηροδερμία, δυσκοιλιότητα, εύκολη αύξηση βάρους, τυπικά σε υποθυρεοειδισμό
- Κεντρικού τύπου παχυσαρκία, «στρογγυλό» πρόσωπο, εύκολες μελανιές, ραβδώσεις στο δέρμα, υπέρταση ή σακχαρώδης διαβήτης εκτός στόχων, συμβατά με υπερκορτιζολισμό
- Ακμή ή υπερτρίχωση, ανωμαλίες κύκλου, δυσκολία απώλειας βάρους, ενδεικτικά για σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών
- Αυξημένο λίπος στον κορμό με ταυτόχρονη μείωση άλιπης μάζας και χαμηλή αντοχή, πιθανή ανεπάρκεια αυξητικής ορμόνης
Κύριες ενδοκρινικές διαταραχές που οδηγούν σε αύξηση βάρους
Υποθυρεοειδισμός
Ο θυρεοειδής ρυθμίζει τον μεταβολισμό. Όταν οι θυρεοειδικές ορμόνες είναι χαμηλές, πέφτει η ενεργειακή δαπάνη, αυξάνεται η κατακράτηση υγρών και ανεβαίνει το βάρος, ακόμη και με σταθερές θερμίδες. Η διάγνωση βασίζεται κυρίως σε TSH και FT4, η θεραπεία με λεβοθυροξίνη αποκαθιστά τη λειτουργία και διευκολύνει την απώλεια βάρους όταν συνδυάζεται με σωστή διατροφή και κίνηση.
Σύνδρομο Cushing
Ο υπερκορτιζολισμός οδηγεί σε κεντρική παχυσαρκία με αύξηση σπλαχνικού λίπους, λεπτά άκρα, συχνά υπέρταση και διαταραγμένο σάκχαρο. Η κορτιζόλη προάγει τη λιπογένεση και την ινσουλινοαντίσταση. Η θεραπεία στοχεύει στην υποκείμενη αιτία, για παράδειγμα μείωση εξωγενών στεροειδών όπου είναι εφικτό, φαρμακευτική αναστολή σύνθεσης κορτιζόλης ή χειρουργική αντιμετώπιση όταν υπάρχει όγκος υπόφυσης ή επινεφριδίων.
Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών
Συχνό στις γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας. Η ινσουλινοαντίσταση οδηγεί σε υπερινσουλιναιμία, που αυξάνει τη λιπογένεση και δυσκολεύει τη μείωση λίπους. Συχνά συνυπάρχει υπερανδρογοναιμία με ακμή ή υπερτρίχωση. Η αντιμετώπιση περιλαμβάνει διατροφικό πλάνο χαμηλού γλυκαιμικού φορτίου, τακτική άσκηση, απώλεια βάρους 5 με 10 τοις εκατό και, όπου ενδείκνυται, φαρμακευτική ρύθμιση όπως μετφορμίνη ή ορμονική θεραπεία.
Ανεπάρκεια αυξητικής ορμόνης
Η έλλειψη GH μειώνει τη λιπόλυση και την άλιπη μάζα, αυξάνει το λίπος κορμού και μειώνει την ενεργειακή δαπάνη. Η διάγνωση βασίζεται σε IGF-1 και δοκιμασίες διέγερσης όπου χρειάζεται. Η θεραπεία υποκατάστασης αξιολογείται εξατομικευμένα, πάντα σε συνδυασμό με διατροφική και κινητική παρέμβαση.
Άλλοι ορμονικοί παράγοντες
Η υπερπρολακτιναιμία μπορεί να επηρεάσει βάρος και κύκλο. Ο υπογοναδισμός και η εμμηνόπαυση μεταβάλλουν την κατανομή λίπους, κυρίως κοιλιακά. Φάρμακα όπως κορτικοστεροειδή και ορισμένα αντιψυχωσικά ευνοούν επίσης την αύξηση βάρους. Η λύση είναι εξατομίκευση θεραπείας και συστηματική παρακολούθηση.
Πώς γίνεται η διάγνωση στην πράξη
Ξεκινάμε με αναλυτικό ιστορικό και κλινική εξέταση, έπειτα στοχεύουμε σε εργαστηριακό έλεγχο ανά υποψία. Συνήθως περιλαμβάνει TSH και FT4 για τον θυρεοειδή, εξετάσεις κορτιζόλης όπως δοκιμή καταστολής δεξαμεθαζόνης ή 24ωρη κορτιζόλη ούρων, έλεγχο ανδρογόνων, LH και FSH στη διερεύνηση ΣΠΩ, προλακτίνη όταν υπάρχουν συμπτώματα, IGF-1 για πιθανή ανεπάρκεια GH, καθώς και δείκτες γλυκαιμίας όπως γλυκόζη νηστείας, HbA1c και καμπύλη σακχάρου. Σε επιλεγμένα σενάρια χρειάζεται απεικόνιση υπόφυσης, θυρεοειδούς ή επινεφριδίων.
Αντιμετώπιση, από τη ρίζα του προβλήματος
Η θεραπεία ξεκινά από το αίτιο και προσαρμόζεται στις ανάγκες σας. Ο στόχος είναι να αποκαταστήσετε την ορμονική ισορροπία και να πετύχετε σταθερή, ρεαλιστική απώλεια λίπους.
Στοχευμένη ορμονική θεραπεία
Σε υποθυρεοειδισμό ρυθμίζουμε τις θυρεοειδικές ορμόνες με λεβοθυροξίνη. Σε Cushing αντιμετωπίζουμε την πηγή της υπερβολικής κορτιζόλης. Στο ΣΠΩ στοχεύουμε σε βελτίωση ινσουλινοευαισθησίας και ορμονικής ισορροπίας. Σε ανεπάρκεια GH εξετάζουμε αντικατάσταση σε αυστηρά επιλεγμένες περιπτώσεις. Η ρύθμιση της ορμονικής διαταραχής είναι το κλειδί που ξεμπλοκάρει τον μεταβολισμό.
Διατροφή τύπου Μεσογειακής, «έξυπνοι» υδατάνθρακες
Επιδιώκουμε σταθερή γλυκόζη και ινσουλίνη μέσα στην ημέρα. Δίνουμε βάρος σε φυτικές ίνες, καλές πηγές πρωτεΐνης, ελαιόλαδο και ωφέλιμα λιπαρά. Περιορίζουμε ζάχαρη, ραφιναρισμένους υδατάνθρακες και υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα. Ο στόχος είναι πραγματικός κορεσμός και καλύτερη ορμονική ανταπόκριση στα γεύματα.
Άσκηση και συμπεριφορικές συνήθειες
Συνδυάζουμε 150 λεπτά μέτριας αερόβιας άσκησης την εβδομάδα με 2 συνεδρίες ενδυνάμωσης. Η κίνηση βελτιώνει την ινσουλινοευαισθησία, αυξάνει την άλιπη μάζα και βοηθά να κρατήσετε την απώλεια βάρους. Ο ποιοτικός ύπνος και η διαχείριση στρες στηρίζουν τον μεταβολισμό και μειώνουν τα επεισόδια υπερφαγίας.
Φαρμακευτικές επιλογές απώλειας βάρους
Σε επιλεγμένους ασθενείς, ειδικά όταν συνυπάρχει ινσουλινοαντίσταση, μπορεί να συζητηθούν θεραπείες απώλειας βάρους όπως αγωνιστές GLP-1, πάντα στο πλαίσιο συνολικού ιατρικού πλάνου. Η απόφαση λαμβάνεται εξατομικευμένα με βάση ιστορικό, ΔΜΣ, συννοσηρότητες και στόχους.
Πότε συζητάμε βαριατρική
Σε σοβαρή παχυσαρκία που δεν ανταποκρίνεται σε συντηρητικά μέτρα και όταν υπάρχουν συνοδά νοσήματα, η βαριατρική χειρουργική μπορεί να αποτελέσει επιλογή. Η απόφαση λαμβάνεται μετά από πλήρη αξιολόγηση και διεπιστημονική συζήτηση.
Παρακολούθηση και στόχοι
Θέτουμε μετρήσιμους στόχους για βάρος, περίμετρο μέσης και σύσταση σώματος, παράλληλα με εργαστηριακούς δείκτες. Ο επανέλεγχος συνήθως γίνεται ανά 8 με 12 εβδομάδες στην αρχή, στη συνέχεια προσαρμόζουμε τη συχνότητα. Κάθε επίσκεψη οδηγεί σε μικρές διορθώσεις που συσσωρεύουν αποτέλεσμα.
Συμπέρασμα και επόμενο βήμα
Η παχυσαρκία που τροφοδοτείται από ορμονικές διαταραχές δεν είναι ζήτημα «θέλησης», είναι θέμα σωστής διάγνωσης και θεραπείας. Με αποκατάσταση της ορμονικής ισορροπίας, έξυπνη διατροφή και κίνηση, ο μεταβολισμός ξεμπλοκάρει και η απώλεια βάρους γίνεται ρεαλιστική και σταθερή.
Κλείστε ραντεβού με τη Δρ. Μάρη Ανδριάνα, Ειδικό Παθολόγο Διαβητολόγο, Στρατιωτικό Ιατρό, για ολοκληρωμένη αξιολόγηση και εξατομικευμένο πλάνο αντιμετώπισης.
